Czym jest mutyzm wybiórczy?
Jeśli widzisz osobę idącą ostrożnie z białą laską w ręku, domyślasz się że ma ona problem ze wzrokiem. Jeśli widzisz, że ktoś używa aparatu słuchowego, domyślasz się, że ma problem ze słuchem. Jeśli ktoś inny używa wózka inwalidzkiego, domyślasz się, że ma problem z poruszaniem się. Osoba, która się jąka, może mieć problem z wypowiedzeniem tego co naprawdę chce powiedzieć.
Mutyzm wybiórczy również jest pewnym rodzajem zaburzenia, ale takim, które jest bardzo trudne do zrozumienia przez innych.
Prawie każdy z nas może wymienić coś, co go przeraża lub powoduje, że czuje się bardzo nieswojo. Nie zawsze lubimy przyznawać się do tego, z obawy że może inni wyśmialiby nas, lub powiedzieliby, że jesteśmy niemądrzy. Jednak dla nas ten strach jest naprawdę bardzo realny.
Wiele osób lęka się mnóstwa rzeczy: pająków, myszy, wysokości, latania, zamkniętych przestrzeni, wody, psów,… nawet kotów. Wszyscy ludzie za wszelką cenę starają się unikać sytuacji, w których musieliby stanąć twarzą w twarz z tym, co ich przeraża. Tego typu strach nazywamy fobią.
Czy możesz wyobrazić sobie siebie samego w jakiejś sytuacji, która cię przeraża. Co się z tobą wtedy dzieje? Czy twoje serce bije szybciej? A może oblewasz się potem? Czy brakuje ci tchu, czujesz się źle? A może się rumienisz się a twoje usta, ręce lub nogi zaczynają drżeć? Tak się dzieje kiedy twój mózg otrzymał sygnał o potencjalnym niebezpieczeństwie. To pobudziło twój układ nerwowy i uruchomiło mechanizmy obronne całego organizmu.
Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym. Dziecko nim dotknięte potrafi mówić normalnie i chce mówić, ale często w sytuacjach społecznych nie jest w stanie. To samo dziecko zachowuje się zupełnie normalnie kiedy czuje się bezpiecznie i spokojnie – w swoim rodzinnym domu jest bardzo gadatliwe, głośne, zabawne a nawet dominujące.
Poza domem, w większości społecznych miejsc – także tych dobrze znanych jak szkoła czy przedszkole – dziecko odczuwa realny strach, czuje się tak jakby ciągle było „na świeczniku”. Odczucie strachu pogłębia świadomość, że mówienie będzie oczekiwane i pożądane. W takiej sytuacji dziecko blokuje się i nie może wykrztusić słowa, czasami może tylko szeptać. Może to wyglądać jak nieśmiałość, ale jest to zupełnie coś innego ponieważ dziecko z mutyzmem niekoniecznie jest nieśmiałe. Ludzie cierpiący w dzieciństwie na mutyzm, którzy po latach mogą opisać swoje uczucia, mówią że ich gardło było w takich momentach jakby zaciśnięte lub sparaliżowane.
Nie zaskakuje więc fakt, że cierpiący na mutyzm próbuje bronić się przed takim nieprzyjemnym uczuciem. Nieraz dziecko próbuje komunikować się w inny sposób, przez np. wskazywanie ręką lub głową. Zazwyczaj jednak wycofuje się. Jest bardzo wrażliwe na to jak inni je oceniają i bardzo łatwo je zranić. Dziecko obawia się bycia innym, boi się wyśmiania, oceniania, krytyki, odrzucenia i wielu innych rzeczy i nie chce żeby ktokolwiek wiedział o jego strachu. Samo nie ma gotowości do mówienia o swoim problemie. Nie chce także aby ktokolwiek inny o nim mówił. „Chciałam zniknąć i stać się niewidoczna” – tak siebie wspominała już 10 letnia Ania*** – która w wieku 6 lat doświadczyła mutyzmu – „Drażniło mnie też kiedy dorośli nie zwracając na moją obecność uwagi rozmawiali przy mnie o mojej trudności tak jakby mnie tam w ogóle nie było.”
Lęk narasta i w jego rezultacie dziecko zaczyna unikać zabaw i zajęć, w których tak naprawdę pragnęłoby uczestniczyć. W głębi ducha zdaje sobie sprawę, że mówienie prowadzi do akceptacji, tworzenia przyjaźni, ale zarazem to właśnie M Ó W I E N I E, a w szczególności inicjowanie rozmowy, jest niewiarygodnie trudne dla niego. Dziecko unika mówienia poprzez wycofywanie się, unikanie ludzi i izolowanie się od nich. Tym samy odbiera sobie szansę na naukę i nie nabywa umiejętności społecznych. Staje się samotne i wykluczone ze społeczności dzieci nawet jeśli z natury nie jest samotnikiem. Często chroni się poprzez udawanie, a nawet uwierzenie w to, że tak naprawdę bycie z innymi nie jest to dla niego w ogóle istotne.
Fakty:
-mutyzm występuje znacznie częściej u dziewczynek aniżeli u chłopców
-nie ustalono jednej konkretnej przyczyny mutyzmu, ale jest ich wiele
Uważa się, że czynniki świadome i nieświadome – emocjonalne, psychiczne, rodzinne i społeczne razem mogą mieć wpływ na jego rozwój dlatego leczeniem rekomendowanym jest psychoterapia.
Dziecko z mutyzmem wybiórczym prawdopodobnie:
-unika kontaktu wzrokowego i ma trudność ze spojrzeniem na ciebie gdy jest w lęku. Często odwraca głowę lub sprawia wrażenie, że cię ignoruje. Możesz sądzić wtedy, że jest niewychowane, ale ono tylko nie wie jak odpowiedzieć.
-ma jednostajny wyraz twarzy, nie uśmiecha się lub ma „kamienną twarz”.W szkole odczucie lęku u takiego dziecka jest największe, dlatego może nie być w stanie uśmiechać się, ani wyrażać innych autentycznych uczuć.
-sztywnieje i staje się niezborne w ruchach gdy dostrzega, że jest obserwowane.
-nie może odpowiedzieć: tak, nie, dzień dobry, dziękuję. Nie planuje tego. Jego lęk utrudnia mu wypowiadanie tych słów.
-ociąga się i jest bardzo powolne w udzieleniu odpowiedzi, w jakikolwiek sposób.
-denerwuje się wszystkim bardziej niż inni.
-jest bardzo wrażliwe na różne, silne bodźce: hałas, dotyk, tłum.
-jest bardzo bystre, inteligentne, dociekliwe i spostrzegawcze.
-jest bardzo wrażliwe na to co inni o nim myślą
-ma trudność w rozumieniu i wyrażaniu własnych uczuć
-ma dobrą pamięć i zdolność koncentracji uwagi
Autor: dr Agata Giza-Zwierzchowska
na podstawie materiałów: SMIRA – SELECTIVE MUTISM INORMATION AND RESEARCH ASSOCIATION Wielka Brytania
Literatura:
Robert Goodman & Stephen Scott. Child Psychiatry, Blackwell Science 1997.
Maggie Johnson & Alison Wintgens (2001) Speechmark Publishing Ltd. Telford Road, Bicester Oxon. OX26 4LQ.
J.Teece/AS/SMIRA/2003
*** imię dziewczynki zostało zmienione
